کبد چرب به دنبال مصرف الکل یا عوامل دیگری چون چاقی، دیابت نوع ۲، کلسترول بالا و فشار خون بالا به وجود می آید. ذخیره بیش از حد چربی در کبد (۵ الی ۱۰ درصد وزن کبد)، علت اصلی بروز این بیماری است. کبد چرب غیر الکلی ساده NAFLD یا استئاتوز در مراحل اولیه ممکن است با هیچ علامتی همراه نباشد. استئاتوهپاتیت غیر الکلی (NASH) مرحله پیشرفته تری است که در آن التهاب کبد مشاهده می شود. فیبروز کبدی مرحله بعدی است که به دنبال التهاب مداوم، در اطراف کبد و رگ های خونی آن، بافت اسکار به وجود خواهد آمد. حتی در این مرحله نیز کبد قادر به عملکرد طبیعی خود خواهد بود.
بیماری کبد چرب در مراحل پیشرفته تر می تواند آسیب جدی و ابتلا به سیروز کبدی را به همراه داشته باشد. در سیروز، کبد منقبض شده و تبدیل به زخم و توده می شود. این آسیب دائمی به نارسایی کبد و در نهایت سرطان کبد تبدیل خواهد شد. پیشرفت این بیماری و رسیدن به سیروز کبدی ممکن است سال ها به طول انجامد. کلید اصلی پیشگیری و بهبود این بیماری، تغییر در سبک زندگی است.
دلایل ایجاد کبد چرب چیست؟
از مهم ترین دلایل ابتلا به کبد چرب می توان به مصرف کالری اضافی، چاقی شکمی و مصرف زیاد الکل اشاره کرد. اگر در طول هفته بیش از ۱۰ نوشیدنی الکلی مصرف می کنید، در معرض ابتلا به کبد چرب الکلی هستید. تیروئید کم کار، تخمدان پلی کیستیک (PCOS)، دیابت نوع ۲، کلسترول بالا و مقاومت بدن به انسولین نیز از دیگر دلایل بروز این بیماری هستند. مواردی چون کاهش وزن سریع به دنبال انجام جراحی های چاقی و سوء تغذیه نیز می توانند احتمال ابتلا به این بیماری را افزایش دهند. دوران بارداری نیز احتمال بروز این بیماری را در خانم ها بالا می برد.
علائم کبد چرب
هرچند برخی از افراد در مراحل اولیه با هیچ علامتی روبرو نمی شوند، اما در ادامه به مهم ترین علائم کبد چرب اشاره ای خواهیم داشت.
- خارش پوست،
- احساس خستگی زیاد،
- کاهش وزن شدید،
- درد شکمی،
- متمایل شدن رنگ چشم و پوست به زردی،
- کبودی بی دلیل بدن،
- تیره بودن رنگ ادرار،
- تورم شکم،
- استفراغ خونی،
- مدفوع سیاه.
تشخیص بیماری کبد چرب چگونه است؟
تشخیص بیماری کبد چرب بر عهده پزشک است. در صورت نیاز، بیمار به متخصص گوارش ارجاع داده خواهد شد. بیماران در صورت بروز علائم بیماری باید از درمان های خانگی خودداری کرده و برای جلوگیری از پیشرفت بیماری به پزشک متخصص مراجعه نمایند. مراحل تشخیص این بیماری عبارتند از:
- انجام آزمایش خون
- بررسی سوابق پزشکی از نظر مصرف دارو، مواد غذایی، الکل و غیره
- معاینه فیزیکی برای بررسی میزان التهاب و بزرگ شدن کبد یا علائم یرقان
- انجام تست های تصویربرداری از جمله سی تی اسکن و ام آر آی
- انجام بیوپسی کبد در موارد حاد که نشانه های سیروز و عوارض NASH دیده می شود
چه کسانی به کبد چرب مبتلا می شوند؟
به نظر می رسد گاهی بدون وجود ریسک فاکتورها هم برخی از افراد به بیماری کبد چرب مبتلا می شوند. هرچند برخی از فاکتور ها چون موارد زیر، احتمال ابتلا به این بیماری را بیشتر می کنند:
- شاخص توده بدنی BMI بالاتر از ۳۰
- ابتلا به دیابت
- کلسترول خون بالا
- مصرف بیش از حد الکل
- سطح بالای فشار خون
- بالا بودن میزان چربی دور شکمی
- عدم فعالیت فیزیکی
- مصرف بیش از حد مواد قندی
- سابقه ژنتیکی
درمان فوری کبد چرب
بیماری کبد چرب تنها با کاهش ده درصد از وزن اولیه به طرز شگفت انگیزی بهبود می یابد. استراتژی اول برای درمان این بیماری، مدیریت چاقی و سندرم متابولیک با اثرات کبدی است. اگر این استراتژی با شکست مواجه شود، نوبت به درمان های ویژه کبدی می رسد. تغییر سبک زندگی با تغذیه‌ی سالم و ورزش منظم مهم ترین راه حل ها برای پیشگیری یا درمان این بیماری هستند. روند بیماری با انجام آزمایشات منظم، بررسی و کنترل می شود. مبتلایان به دیابت و کلسترول خون بالا باید درمان را جدی تر بگیرند. در ادامه به مهم ترین استراتژی های درمان کبد چرب اشاره ای خواهیم داشت:
- دارو درمانی
تاکنون دارویی برای درمان بیماری کبد چرب توسط FDA تایید و معرفی نشده است، اما برخی از دارو ها می توانند در درمان و کنترل این بیماری مفید واقع شوند. ویتامین ای، امگا سه و آنتی اکسیدان‌ها تنها داروهایی هستند که با تأثیر مثبت در روند بیماری همراه بوده اند. ویتامین E (آنتی اکسیدان) و پیوگلیتازون (داروی دیابت) به وفور در درمان این بیماری به کار می روند.
- اصلاح سبک زندگی
اصلاح سبک زندگی، شامل کاهش وزن، رعایت رژیم غذایی و افزایش فعالیت بدنی است. تنها ده درصد کاهش وزن در بیماران مبتلا به کبد چرب، احتمال استئاتوز، فیبروز و سیروز کبدی و مشکلات قلبی عروقی را کاهش می دهد. برای تغییر سبک زندگی خود لازم است، از یک رژیم غذایی سالم پیروی کنید و وزن خود را کاهش دهید. همچنین ضمن ترک شکر، سیگار و الکل، به طور منظم ورزش کنید. قند و کلسترول خود را کنترل کرده و از مصرف داروهایی که اثر کبدی دارند خودداری نمایید.
- افزایش فعالیت فیزیکی
افزایش حساسیت به انسولین و بهبود آنزیم های کبدی از نتایج مثبت انجام ورزش های هوازی در افراد مبتلا به کبد چرب هستند. بر اساس مطالعات انجام شده، انجام ۸ هفته تمرین مقاومتی می تواند ۱۳ درصد میزان تولید چربی را در این بیماران کاهش دهد. انجام ۵ مرتبه ورزش در طول هفته به مدت ۳۰ دقیقه به تمام این بیماران توصیه می شود.
- رعایت رژیم غذایی
رعایت رژیم غذایی کم کالری می تواند منجر به کاهش وزن و کاهش میزان تجمع چربی در کبد شود. بیماران مبتلا به کبد چرب باید از یک رژیم غذایی کم کالری و فاقد کربوهیدرات، چربی های اشباع شده و مواد قندی تبعیت کنند.
- انجام جراحی های چاقی
شاید بتوان گفت جراحی های چاقی آخرین راه برای درمان کبد چرب هستند. در بیمارانی که BMI بالایی دارند و به دیابت مبتلا هستند، جراحی چاقی می تواند کمک شایانی به کاهش وزن آن ها کند. جراحی های چاقی منجر به کاهش وزن و افزایش حساسیت به انسولین می شوند. در نتیجه استئاتوز کبدی و عوامل دخیل در پیشرفت التهاب کبد و فیبروز کبدی کاهش می یابند. بر اساس مطالعات انجام شده، جراحی های چاقی تاثیر مثبتی روی کنترل استئاتوز، تغییرات نکروز التهابی و فیبروز دارند. این جراحی ها در بیمارانی که به سیروز کبدی و پرفشاری خون مبتلا هستند انجام نمی شوند. این در حالی است که این جراحی ها، روشی موفق در درمان بیماران واجد شرایط هستند.
رژیم غذایی مناسب برای درمان کبد چرب
رژیم غذایی در بیماران مبتلا به کبد چرب بسیار اهمیت دارد. تعداد وعده های غذایی در طول روز باید افزایش و میزان غذای مصرفی در هر وعده کاهش یابد. کمترین میزان چربی و کربوهیدرات در رژیم غذایی استفاده شود. مواد غذایی حاوی امگا ۳ مانند ماهی سالمون، تن و ساردین و آجیل و دانه هایی مثل بادام زمینی، بادام تلخ، گردو و کتان در رژیم غذایی گنجانده شوند. روغن زیتون، آفتابگردان، کنجد و کانولا جایگزین روغن های حیوانی و حاوی اسیدهای چرب ترانس شوند. مواد غذایی شیرین حذف و برنج قهوه‌ای و سبزیجاتی مانند سیر، پیاز و کلم افزوده شوند. از مصرف مواد غذایی فریز شده، فرآوری شده، پیش پخت و حاوی مواد نگهدارنده خودداری گردد.
قرص روغن ماهی، فولیک اسید، ویتامین ای، منگنز و سلنیوم از جمله مکمل هایی هستند که باید در رژیم غذایی بیماران مبتلا به کبد چرب قرار گیرند. تنقلاتی که ارزش غذایی ندارند، ترشیجات، لبنیات چرب، سس، رب، فست فود و چای بسیار پر رنگ به کلی حذف شوند. مصرف آب یخ و نوشیدنی همراه غذا، مصرف الکل و استعمال دخانیات ممنوع است. میوه جات باید در رژیم غذایی این بیماران گنجانده شوند و از گریپ فروت، سیب سبز، موز، خربزه و طالبی بیشتر استفاده گردد. اگر به دمنوش ها و عرق های گیاهی علاقه دارید، دمنوش گل مریم، عرق کاسنی، عرق شاه تره و عرق خارشتر می توانند برای شما مفید واقع شوند. کمی آب گرم همراه با لیمو ترش در کنار غذا نیز می تواند به جلوگیری از جذب چربی ها کمک کند.
چه خوراکی هایی برای درمان کبد چرب مفید هستند؟
روغن زیتون، ماهی و سبزیجات از مفید ترین مواد غذایی هستند که باید حتما در رژیم غذایی افراد مبتلا به بیماری کبد چرب استفاده شوند. میوه و سبزیجات نیز به دلیل وجود فیبر بالا و ویتامین C، به کاهش وزن و تقویت سیستم ایمنی بدن بیماران کمک کرده و سلول های کبدی آن ها را بازسازی می کنند. از جمله مواد غذایی که به بازیابی سلامت کبد کمک می کنند، منابع حیوانی و گیاهی حاوی امگا ۳ هستند. ماهی ساردین، سالمون و ماهی تن از جمله منابع حیوانی و زیتون و روغن زیتون از جمله منابع گیاهی حاوی امگا ۳ هستند. مصرف خاکشیر در حالت ناشتا نیز برای پاکسازی کبد توصیه می شود. از دیگر مواد غذایی که در طب سنتی از آن ها برای پاکسازی کبد از سموم، چربی و مواد زائد استفاده می شود می توان به سماق، موم عسل و سرکه سیب اشاره کرد. این مواد غذایی باید بعد از مشورت با پزشک به رژیم غذایی بیماران کبدی افزوده شوند.
درمان کبد چرب چه مدت طول می کشد؟
درمان کبد چرب نیاز به یک دوره زمانی به طول ۶ هفته تا دو ماه دارد. در طول این مدت، بیماری کنترل شده و شدت بیماری مشخص می شود. در هر حال ممکن است برای جلوگیری از عود مجدد این بیماری نیاز به پیروی مادام العمر از رژیم غذایی و تغییرات سبک زندگی داشته باشید.
عوارض کبد چرب
اغلب بیماران تا زمانی که بیماری کبد چرب پیشرفت نکند متوجه علائم آن نمی شوند. هرچند برخی از علائم آن قابل تشخیص هستند. این بیماری می تواند عوارضی چون درد شدید شکم، ورم پا، تجمع مایع در شکم و خارش پوست را به همراه داشته باشد. هرچند به نظر می رسد عوارض این بیماری تنها محدود به موارد نام برده شده نمی شود و بسیار گسترده است. از دیگر عوارض این بیماری کبدی می توان به موارد زیر اشاره نمود:
- ریزش مو،
- کاهش میل جنسی،
- کم شدن حافظه،
- تضعیف سیستم ایمنی،
- انقباض عضلات،
- افزایش ضربان قلب،
- تنگی نفس،
- تب و سردرد،
- بالا آوردن خون،
- سیاه شدن مدفوع و تیره شدن ادرار،
- خونریزی و کبودی بی‌دلیل.
بیماری کبد چرب در صورتی که نادیده گرفته شود می تواند پیشرفت کند. بیمار با پیشرفت این بیماری و تبدیل آن به سیروز یا سرطان کبد، به پیوند کبدی نیازمند خواهد شد. همچنین این بیماران بیشتر از سایرین در معرض ابتلا به بیماری های قلبی عروقی و سکته هستند. هرچند پیشرفت این بیماری را به راحتی می توان با تغییر سبک زندگی متوقف کرد.
عوارض کبد چرب در کودکان
بیماری کبد چرب در کودکان درست مانند بزرگسالان با علائمی چون ضعف و خستگی، درد در قسمت راست بالای شکم، ریزش مو و زردی بروز می کند. کودکان مبتلا به دیابت نوع دو، اضافه وزن بالا و سابقه خانوادگی بیشتر در معرض ابتلا به این بیماری هستند. اگر این بیماری در کودکان کنترل نشود می تواند منجر به ایجاد زخم و نارسایی کبد در بزرگسالی شود.
عوارض کبد چرب در خانم ها
خانم های مبتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک با سطح بالای هورمون آندروژن و کلسترول خون بالا بیشتر از سایر خانم ها در معرض ابتلا به بیماری کبد چرب هستند. همچنین خانم هایی که اضافه وزن و دیابت دارند نیز از آسیب پذیری بالایی در مورد سلامت کبد برخوردارند. در هر صورت، همه زنان مبتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک تخمدان (PCOS) و دارای اضافه وزن به استئاتوز کبدی مبتلا نمی شوند.
ابتلای قبلی مادر باردار به بیماری‌های کبدی و تغییرات هورمونی در دوران بارداری نیز می توانند منجر به بروز این بیماری در سه ماهه سوم بارداری شوند. از عوارض ابتلای خانم ها به این بیماری در دوران بارداری می توان به زایمان زودرس اشاره کرد. از دیگر عوارض کبد چرب برای مادر و جنین می توان به نارسایی کبدی، نارسایی کلیه، عفونت و خونریزی اشاره نمود. استئاتوز کبدی در زنان اغلب به عنوان یک بیماری خاموش شناخته می شود و تشخیص آن تنها با سونوگرافی و آزمایش خون امکان پذیر است. اغلب عوارضی چون حساسیت سینه ها، سندرم پیش قاعدگی شدید (PMS)، خشکی چشم، بدن درد، ریزش مو و کم خونی در این خانم ها دیده می شود.
عوارض کبد چرب در آقایان
بر اساس آمار علمی منتشر شده، آقایان بیشتر در معرض ابتلا به بیماری کبد چرب هستند. اغلب آقایان تا زمانی که بیماری پیشرفت نکرده و به سیروز تبدیل نشده، متوجه علائم نمی‌شوند. این بیماری می تواند عوارضی چون حالت تهوع، درد شدید شکم، ورم پاها (Edema)، تجمع مایع در شکم (Ascites)، خارش پوست، خستگی و ضعف و بزرگ شدن سینه در مردان را به همراه داشته باشد.
علائم بیماری کبد چرب چیست؟
برای درمان فوری کبد چرب ، باید علائم این بیماری را به خوبی بشناسید.
تشخیص به موقع می تواند در درمان فوری این بیماری به شدت موثر باشد. علائم بیماری کبد چرب عبارتند از:
- احساس خستگی و ناخوشی،
- احساس درد در قسمت سمت راست بالای شکم،
- کاهش وزن،
- زردی چشم و پوست،
- کبودی بدن،
- ادرار تیره رنگ،
- تورم شکم،
- استفراغ خونی،
- مدفوع سیاه،
- خارش پوست.
علل احتمالی بروز بیماری کبد چرب چیست؟
هرچند درمان فوری کبد چرب بسیار اهمیت دارد، اما با آگاهی از علل ابتلا به این بیماری می توان از بروز آن پیشگیری کرد. کبد چرب معمولاً به دلیل ترکیبی از عوامل مختلف در یک دوره زمانی طولانی بروز می کند.
شایع ترین علل ابتلا به بیماری کبد چرب عبارتند از:
- چاقی شکمی،
- دیابت نوع ۲،
- مقاومت به انسولین،
- داشتن کلسترول یا تری گلیسیرید بالا،
- مصرف الکل زیاد.
تیروئید کم کار، تخمدان پلی کیستیک (PCOS)، اواخر دوران بارداری و مصرف داروهای خاص نیز می توانند منجر به بروز این بیماری شوند. در صورتی که بیش از ده نوشیدنی الکلی در طول هفته مصرف می کنید در خطر ابتلا به بیماری کبد چرب مرتبط با الکل هستید.
در صورت مشاهده هر یک از این علائم بهتر است برای تشخیص فوری و درمان بیماری کبد چرب به پزشک مراجعه کنید.
چگونه از ابتلا به بیماری کبد چرب پیشگیری کنیم؟
هرچند روش هایی تحت عنوان درمان فوری کبد چرب وجود دارد که بلافاصله بعد از تشخیص آن آغاز می شود، اما بهتر است با رعایت توصیه های پزشکی از ابتلای به این بیماری پیشگیری کرد.
راه پیشگیری از بیماری کبد چرب غیر الکلی، پیروی از نکات تغییر سبک زندگی است که به افراد مبتلا نیز توصیه می شود. این نکات عبارتند از:
- تبعیت از یک رژیم غذایی سالم که سرشار از میوه و سبزیجات، غلات کامل و چربی های سالم باشد،
- حفظ وزن در محدوده BMI سالم،
- مصرف نکردن الکل،
- فعالیت بدنی منظم در بیشتر روزهای هفته.
درمان فوری کبد چرب با انجام جراحی های چاقی
جراحی های چاقی به عنوان آخرین درمان فوری کبد چرب شناخته می شوند.این نوع عمل های جراحی در مدیریت بیماران چاق مبتلا به کبد چرب غیر الکلی (NAFLD) اهمیت فزاینده ای پیدا می کند.
جراحی های چاقی محدود کننده چون اسلیو معده و جراحی های چاقی کاهنده میزان جذب مواد غذایی مانند بای پس معده منجر به سیری زودرس و در نتیجه کاهش وزن می شوند.
کاهش وزن ناشی از انجام جراحی های چاقی، حساسیت به انسولین را در این بیماران بهبود می بخشد. بر اساس مطالعات علمی انجام شده این جراحی ها اثرات خاصی بر بافت شناسی کبد دارند.
در نمونه برداری های بیوپسی انجام شده به روی بیماران مبتلا به کبد چرب، بعد از انجام جراحی های چاقی، پیشرفت های قابل توجهی در استئاتوز، تغییرات نکروالتهابی و فیبروز مشاهده شده است.
کاهش وزن بعد از انجام جراحی بای پس معده باعث کاهش استئاتوز کبدی و کاهش عوامل دخیل در پیشرفت التهاب کبد و فیبروز کبدی می شود. تاثیر این جراحی ها در سال اول پس از جراحی نمایان می شود، اما به نظر می رسد ۵ سال بعد نیز حفظ خواهد شد.
هرچند جراحی های چاقی به عنوان درمان اولیه در بیماران مبتلا به کبد چرب انتخاب نمی شوند، اما به نظر می رسد بهترین روش درمانی در بیمارانی است که واجد شرایط هستند.
جراحی های چاقی مانند اسلیو معده و بای پس معده برای افراد دچار کبد چرب و با شاخص وزنی بالای ۳۰ به عنوان درمان فوری کبد چرب در نظر گرفته می شوند.
مواردی که شاخص توده بدنی بیماران بالای ۳۰ باشد، بهترین روش درمانی، انجام جراحی های چاقی از جمله بای پس و اسلیو معده است.
سخن پایانی:
در صورت ابتلا به کبد چرب درباره میزان پیشرفت بیماری، طول دوره درمان، داروهای مصرفی، وزن ایده آل و دریافت یک رژیم غذایی مناسب با پزشک خود مشورت کنید. بیماری استئاتوتیک کبد یا کبد چرب ساده را به عنوان یک علامت هشدار در نظر بگیرید. لازم است اقداماتی را برای جلوگیری از پیشرفت این بیماری و تبدیل آن به سیروز یا سرطان کبد انجام دهید. روی علل ابتلا به این بیماری تمرکز کرده و در راستای حذف آن ها تلاش کنید. با حذف الکل و درمان سندرم متابولیک می توانید قدم بزرگی در راستای بهبود سلامت کبد خود بردارید.
